მესამე პერიოდი. ანტიქრისტეს მოქმედების ეს, მესამე და უკანასკნელი პერიოდი დაიწყება მის მიერ მთელი მსოფლიო ძალაუფლების მიტაცებით. ამას დიდად შეუწყობს ხელს ხალხთა უკიდურესი გაჭირვება, სულიერი გაღატაკება, და სასოწარკვეთა, რაც, შესაძლოა, გამოწვეული იყოს მსოფლიო ომისა თუ სხვა რამ დიდი უბედურებისაგან. ამ ერთიან მსოფლიო ძალაუფლებაში, რაც ყველასაგან განდიდებული ანტიქრისტეს ხელში იქნება მოქცეული, კაცობრიობის უდიდესი ნაწილი დაინახავს ერთადერთ გარანტიას ახალი ომებისა და არეულობისაგან თავდასაზღვევად და ერთადერთ გზასაც მსოფლიოს შემდეგომი მშვიდობიანი აყვავებისათვის.

ანტიქრისტეს მოსვლას მსოფლიო ძალაუფლების სათავეში საღმრთო წერილი შემდეგნაირად გვიწინასწარმეტყველებს: ომით გავერანებული და აოხრებული კაცობრიობის სხეულზე „ათნი მეფენი აღდგენ“ (დანიელ 7,24); შვიდს მათგან „ერთი ნება“ ექნება ანტიქრისტესთან, და სწორედ ისინი „ძალასა და ხელმწიფებასა მათსა მხეცსა მისცემენ“ (გამოცხ. 17,13); დანარჩენი სამი მეფე კი თავისი დამოუკიდებლობისათვის იბრძოლებს, რის გამოც ანტიქრისტეს მათი დამორჩილება სამხედრო ძალით მოუწევს (დან. 7,8,20,24). ლაქტანციუსი წერდა: „როცა ხალხები განამრავლებენ მხედრობასა და მიატოვებენ მიწათმოქმედებას, რასაც ქვეყნის მოოხრება-გავერანება მოჰყვება, როცა ისინი ყველაფერს გამოლევენ, დააცარიელებენ და შეჭამენ, მაშინ ჩრდილოეთის მხარის უკიდურესი საზღვრებიდან უეცრად აღდგება მის (ანტიქრისტეს) წინააღმდეგ უძლიერესი მტერი. სამს ამ მტერთაგან იგი დაამარცხებს და მოსპობს, სხვები კი მასთან კავშირს შეკრავენ, და იგიც ყველას მთავრად დაუდგება. სწორედ ეს მთავარი იქნება „ანტიქრისტე“ („საღმრთო დარიგებანი“, წგ.VII, თ.16).

ეს სამი მეფე, რომელთაც დაამარცხებს და მოსპობს ანტიქრისტე, წმიდა იოანე ოქროპირის განმარტებით, არიან მეფენი თუ მთავარნი ეგვიპტისა, ლიბიისა და ეთიოპიისა (აბისინიისა).

სამ სახელმწიფოზე გამარჯვების შემდგომ, რითაც ანტიქრისტესთვის უკანასკნელი დაბრკოლება მოისპობა მსოფლიო გაბატონების გზაზე, იოანეს გამოცხადება მას ხატავს წითელი მხეცის სახით, რომელსაც ათი რქა (ანუ ათი დამორჩილებული სახელმწიფო) და შვიდი თავი აქვს (ანუ ის შვიდი მთავარი რომელნიც მას ნებით დამორჩილდნენ და მისი სრულუფლებიანი წარმომადგენლები არიან თავიანთ ქვეყნებში): „და აჰა ვეშაპი ცეცხლისაი (ანუ ალისფერი) დიდი, რომელსაც ედგნეს თავნი შვიდნი და რქანი ათნი, და თავთა ზედა მისთა შვიდნი გვირგვინნი“ (გამოცხ. 12,3). (ზემოთქმულთან დაკავშირებით იხილეთ გამოცხადების განმარტებანი წმიდა მამებისა - ირინეოს ლიონელისა და კირილე იერუსალიმელისა).

ანტიქრისტეს მსოფლიო პოლიტიკური ბატონობის შესახებ გამოცხადება შემდეგს გვიწინასწარმეტყველებს: „და მიეცა მას ბრძოლისაცა ყოფად წმიდათა მიმართ და ძლევად მათდა; მიეცა მას ხელმწიფებაი ყოველსა ზედა ტომსა და ერსა და ენასა და ნეთესავსა“ (13, 7). ანტიქრისტეს მიერ ასეთი ბატონობის მიღწევაში თუმცა ჩვეულებრივ ადამიანურ ძალისხმევასა და ფიზიკურ საშუალებებსაც გარკვეული მნიშვნელობა ექნება, მაგრამ მაინც მთავარი წყარო მისი ძლევამოსიელბისა ეს როდი იქნება. „და მტკიცე იყოს ძალი მისი, და არა ძალითა მისითა“... (დანიელი 8,24). მთელ თავის ძალას ანტიქრისტე სატანისაგან მიიღებს“... და მისცა მას ვეშაპმან მან ძალი თვისი და საყდარი თვისი და ხელმწიფებაი დიდი“ (გამოცხ. 13,2). სატანის მხრივ სწორედ ამ მუდმივი თანადგომით შეიძლება აიხსნას ანტიქრისტეს უჩვეულო წარმატება მსოფლიო ძალაუფლების ესოდენ მოკლე დროის მანძილზე მიტაცებაში, და სწორედ ეშმაკისაგან ექნება მას მიღებული უჩვეულო ძლიერება, რომელსაც ვერავითარი ადამიანური ძლიერება და ვერავითარი ხელისუფლება წინ ვერ აღუდგება, ხელს ვერ შეუშლის.

როგორც უკვე ვთვით, ანტიქრისტე ეშმაკის ძალითა და მისმიერი ცრუ-სასწაულებით იმოქმედებს, ამასთან, უნდა ვივარაუდოთ, რომ მას ურიცხვი დამხმარენი ეყოლება ადამიანთა შორისაც. გარდა ამისა, თანამედროვე მსოფლიოს პირობებში, როცა სწრაფი მიმოსვლის, კავშირგაბმულობისა და ფრენის საშუალებები არსებობს, სავსებით შესაძლებელი იქნება უეცარი გადატრიალება მთელს დედამიწაზე, ყველა მნიშვნელოვან და ძლიერ სახელმწიფოში. ასე რომ, ზემოთ აღწერილ გაბატონებაში მთელს მსოფლიოზე, რაც ანტიქტისტემ უნდა განახორციელოს, წარმოუდგენელი და შეუძლებელი არაფერია.

ანტიქრისტეს საყოველთაო აღიარება ხალხთა მოძღვრად და მისი გამოცხადება მსოფლიო მონარქად იმავდროულად დაკავშირებული იქნება მის მიჩნევასთან ყველა რელიგიის სულიერი წინამძღვრადაც. ვლადიმირ სოლოვიოვმა თავის უკანასკნელ ესქატოლოგიურ შრომაში „სამი საუბარი“ გამოთქვა ვარაუდი, რომ ანტიქრისტე, მსოფლიო ძლიერების მოპოვების შემდეგ, მოიწვევს მსოფლიო საეკლესიო კრებასაც ყველა სარწმუნოებისა და აღმსარებლობის წარმომადგენელთა მონაწილეობით. ამ, ეგრეთ წოდებულ საეკლესიო კრებაზე, რომელიც, ალბათ, იერუსალიმში შედგება, იგი ყველას შესთავაზებს ერთ სამწყსოში გაერთიანებას ერთი სულიერი მწყემსის მთავრობის ქვეშ. უმთავრეს ყურადღებას, ვარაუდობს ვლ. სოლოვიოვი, ანტიქრისტე ქრისტიანულ რელიგიაში არსებულ სხვადასხვა აღმსარებლობას დაუთმობს, და ყოველმხრივ მფარველობას აღუთქვამს ყველას თავისი აღიარებისათვის ყველა ეკლესიის მეუფედ და პირველმღვდელმთავრად. „იგი საყვირით დასცემს საკუთარი თავისთვის, - ამბობს წმიდა ეფრემ ასური, - როგორც საყვირითვე სცემდნენ მისთვის მისი წინამორბედნი; საკუთარ თავს მქადაგებელს და ჭეშმარიტი ღვთისშემეცნების ამაღორძინებელს უწოდებს. ვისაც ჯეროვნად არ შეუმეცნებია ჭეშმარიტი ქრისტიანობა, იგი მასში ჭეშმარიტი რწმენით აღვსილ კაცსა და მისთვის მებრძოლს დაინახავსა, ამიტომაც ასეთნი მრავლად შეუდგებიან მას. საყვირს დასცემს იგი და თავს აღთქმულ მესიად გამოაცხადებს: ღაღადისით შეეგებებიან მას ხორციელი სიბრძნის შვილები, და იხილავენ რა მის განდიდებას, ძალას, გამორჩეულ უნარს და შემძლებლობას ქვეყნის სტიქიონებზე ზემოქმედებისათვის, მაშინ ღმერთად აღიარებენ მას, თვითონ კი მისი მიდევარნი გახდებიან“ (106-ე სიტყვა).

აქ ძალზე მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ეკლესიის წმიდა მამები ადამიანთა ასეთი შეცდენისა და ანტიქრისტეს მიერ გატაცების მთავარ მიზეზად ასახელებენ სულიერი გონიერების მოკლებას, რის გამოც თითქმის მთელი კაცობრიობა ხორციელ მისწრაფებათა მორევში ჩაიძირება. ხოლო რადგანაც სულიერი გონიერების მოპოვება და მისი ხელმძღვანელობით წარმატებული ცხოვრება შესაძლებელია მხოლოდ სწორი სულიერი ცხოვრების პირობებში, რასაც ჭეშმარიტი მართლმადიდებელი ეკლესია გვასწავლის, ამიტომაც იმ მძიმე დროს, როცა ამქვეყნად ანტიქრისტე გაბატონდება, სრულყოფილი სულიერი საჭურველით შემოსილნი მხოლოდ მართლმადიდებელი ქრისტიანები იქნებიან, მხოლოდ ჭეშმარიტ მორწმუნეებს ხელეწიფებათ დაინახონ მისი მზაკვარებანი. თუმცა, ალბათ, მართლმადიდებელ ქრისტიანთა შორისაც ყველა როდი იქნება აღჭურვილი ამ უნარით სიცრუის შეცნობისა, არამედ მათგან მხოლოდ ისინი, რომელნიც წმინდა ეკლესიის სწავლების შესაბამისად სულიერი ცხოვრებით იცხოვრებენ. ხოლო ყველა მწვალებელი და ცრუდ მორწმუნე, რომლებშიც ან სულ არ იქნება ხედვა და რომლებიც ვეღარ იცხოვრებენ სულიერი ცხოვრებით, ანდა დამახინჯებული ექნებათ იგი, - გარდუვალ მსხვერპლად გადაექცევა ანტიქრისტეს ძლიერ ცთუნებას და დაიღუპება.

ყველაზე დიდი, უმთავრესი მზაკვარება ანტიქრისტესი ის იქნება, რომ იგი მზაკვრული მახვილგონივრულობით შეცვლის აქამდე გაბატონებულ სახეს ღმერთკაცისა - კაცღმერთის კულტით, და ყველა ადამიანისაგან ღვთის საფერ და ღვთის კუთვნილს თაყვანისცემას მოითხოვს. საღმრთო წერილში ანტიქრისტე გამოსახულია როგორც განმადიდებელი თავისა და მგმობი ღმრთისა: „...მოვიდეს განდგომილებაი იგი პირველად, და გამოჩნდეს კაცი იგი უშჯულოებისაი, მხდომი იგი და განლაღებული ყოველთა ზედა, რომელნი სახელ-დებულ არიან ღმრთად გინა სამსახურებლად, ვითარმედ და-ცა-ჯდეს იგი ტაძარსა მას ღმრთისასა და გამოაჩინებდეს თავსა თვისსა ვითარცა ღმერთი“ (II თესალონიკ. 2,3-4). „და მიეცა მას (ანუ მხეცს - ანტიქრისტეს) პირი დიდად მეტყველი და მგმობარი, და მიეცა მას ყოფად ბრძოლისა ორმეოც და ორ თვე. და აღაღო პირი თვისი გმობად ღმრთისა მიმართ, გმობად სახელისა მისისა და სამკვიდრებელისა მისისა და ცათა შინა დამკვიდრებულთა მათ“ (გამოცხ. 1,5-6).

ამასთან დაკავშირებით უნდა შევნიშნოთ, რომ ქრისტიანობის საწინააღმდეგო - კაცღმერთის კულტთან დაკავშირებულია თანადროული მსოფლიოს მრავალი რელიგიური თუ სხვა სახის თეორიული მიმდინარეობანი. ასეთ შეხედულებათა გასავრცელებლად ამჟამად ქმედით პროპაგანდას ეწევიან როგორც იოგები, ასევე მათი დასავლელი მიმდევრები - თეოსოფები. ისინი ამტკიცებენ, რომ თითქოს, ჩვენი ადამიანური „მე“ ღვთაებრივი იყოს და ერთარსიც ღმერთისა.

„სული ადამიანის სამშვინველში - არის ადამიანის ჭეშმარიტი „მე“, რომლითაც იგი ნამდვილად და სამარადისოდ ერთარსია მამისა“ (ანუ ღმერთისა - ჟნანი იოგა. გვ. 100).

„ჭეშმარიტი „მე“ ადამიანისა არის ღმერთის გამოვლინება, და მასში („მე“-ში) მდგომარეობს თვითარსი ღვთაებისა“ (რაჯა იოგა, გვ. 50).

„ღვთაებრივი არსება, რომელიც ჩვენი უცნობელობის გამო, ჩვენგან მოცილებული წარმოგვიდგენია, სინამდვილეში სულაც არ არის შორს მყოფი ჩვენგან, არამედ იგი არის თვით ჩვენი საკუთარი „მე“, მოქცეული ჩვენი არსების შიგნით“ (სუომი აბედანანდა. „როგორ გავხდეთ იოგა“, გვ.28).

იგივე ავტორი ამტკიცებს, რომ გამოცხადება, ზეშთაგონება რომელიღაც განსაკუთრებული წყაროდან კი არ მომდინარეობს, არმაედ იგი არის მხოლოდ ახსნა-გამოვლენა უმაღლესი „მე“-სი თვით ადამაინის არსებაში“, - ანუ აქაც ადამიანი ღვთაებას უტოლდება (გვ. 32).

ასეთივე ანტიქრისტიანულ შეხედულებებს ვხვდებით თეოსოფიის მქადაგებლებთანაც. თეოსოფიური საზოგადოების პრეზიდენტი ა.ბეზანტი ამტკიცებს: „უმაღლესი „მე“ ადამიანისა არის სწორედ ის ძალა, რომელმაც სამყარო შექმნა. იგი ნაწილია ლოგოსის ცხოვრებისა და განუყოფელია მისგან“ („ძალა აზრისა“, 1912).

თეოსოფები ამტკიცებენ, რომ ღმერთის მოვლინება ამქვეყნად არ არის ერთხელ აღსრულებული, ერთადერთი მოვლენა, არამედ იგი განმეორებადია ეგრეთწოდებული „ავატარების“ სახით. „ავატარების“, ანუ „მსოფლიოს მხსნელების“ მოვლინება ამქვეყნად, თეოსოფების მოძღვრების თანახმად, მრავალგზის განმეორებულა. ა.ბეზანტი წერს, რომ „აქამდე დედამიწაზე ჩამოსულა ცხრა ავატარი. მეათე უნდა მოვიდეს“ (ლექცია „ქრისტეს იდეა“, 1914). ამ ავატარებში იგულისხმება ბუდა, კრიშნა, იესო ნაზარეველი, და კიდევ სხვაც (ა.ბეზანტი „მსოფლიო მოძღვართა შესახებ“, 1913).

ამ შეცდომილებათა საპირისპიროდ უნდა მტკიცედ განვაცხადოთ, რომ ქრისტიანული სარწმუნოებრივი მოძღვრებით მამა ღმერთის ერთ არსნი არიან მხოლოდ ძე ღმერთი და სულიწმიდა, და ეს არის ჭეშმარიტად ერთარსი და განუყოფელი სამება; ქვეყნის, კაცობრიობის ხსნა, გამოსყიდვა აღესრულა ერთხელ; ადამიანთა ერთადერთი მხსნელი და ცოდვათაგან გამომსყიდველი არის განკაცებული ძე ღმრთისა, უფალი და მაცხოვარი ჩვენი იესო ქრისტე; და სხვა „მხსნელები“ არც არასდროს ყოფილან და ვერც მომავალში იქნებიან!

მაგრამ ზემოთ მოყვანილი სიტყვები აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ოკულტიზმის წარმომადგენლებისა მხოლოდ იმას მოწმობს, რომ უკვე პირდაპირ მზადდება მომავალი ანტიქრისტეს გამოცხადება „ღმერთად“ და მსოფლიოს, მთელი კაცობრიობის „მხსნელად“.

როგორც ღვთაებრივი წმიდა პავლე მოციქული გვიწინასწარმეტყველებს, ანტიქრისტე „და-ცა-ჯდეს ტაძარსა მას ღმრთისასა და გამოაჩინებდეს თავსა თვისსა ვითარცა ღმერთი“ (II თესალონიკ. 2,4). რა თქმა უნდა, ანტიქრისტეს არც ხალისი ექნება, არც დრო და არც საშუალება იმისთვის, რომ ტაძარში „და-ცა-ჯდომის“ შემდგომ გამუდმებით იქ იმყოფებოდეს, და მით უმეტეს საყდარზე ზეწამომჯდარი. ამას იგი, ალბათ, მხოლოდ განსაკუთრებით საზეიმო და მნიშვნელოვან შემთხვევებში იქმს, მაგალითად, მაშინ, როცა საკუთარ თავს მთელი მსოფლიოს მპყრობელად და ღვთაებად გამოაცხადებს, ანდა სხვას გამოაცხადებინებს. თუმცა მისთვის არც იქნება აუცილებელი გამუდმებით ტაძარში ყოფნა იმისთვის, რომ ადამიანებმა ღმერთად აღიარონ და ღვთის საფერი პატივი მიაგონ. რაკი ერთხელ შევა ტაძარში და თავს ღმერთად გამოაცხადებს, ამ მოქმედებით ანტიქრისტე მთელს მსოფლიოს მისცემს ნიშანს და ბრძანებასაც გასცემს, რომ ყველა ქრისტიანულ და არაქრისტიანულ ტაძარში მისი გამოსახულებანი დადგან თუ დაჰკიდონ, და ყოველმა ადამიანიმა აქედან მოყოლებული სწორედ მას და მხოლოდ მას უნდა სცეს  თაყვანი როგორც ერთადერთ ღმერთს, და მის წინაშე ილოცოს. და მართლაც დედამიწის უმრავლეს ტაძრებში დაიწყება ბილწი მსახურება ანტიქრისტესადმი (ამასთან დაკავშირებით იხ. პროფ. ბელიაევის შრომა „უღმერთობისა და ანტიქრისტესათვის“, ტ.I, გვ. 384).

ეს შებილწვა ქრისტიანული ტაძრის სიწმინდისა და ჭეშმარიტი ქრისტიანული სარწმუნოებისა საღმრთო წერილიში იმთავითვე არის ნაწინასწარმეტყველები და აღნიშნულია ცნობილი გამოთქმით წმიდა დანიელ წინასწარმეტყველისა - „საძაგელი მოოხრებისაი“, რომელიც ღვთის ეკლესიას და ამა ქვეყანას უნდა ეუფლოს. ეს წინასწარმეტყველებანი ძველი აღთქმისა შემდეგია:

ა) წმინდა დანიელი ამბობს: „და შემდგომად შვიდეულისა სამეოცდაორთა მოისპოს ცხებაი და მსჯავრი არა იყოს მას შინა, და ქალაქი წმიდაი განიხრწნას წინამძღვარისა თანა მომავალისა, და მოიკვეთნენ წყლითრღუნასა შინა და ვიდრე დასასრულადმდე ბრძოლისა შემოკლებულისა დააწესეს უჩინოქმნილებად და განაძლიეროს აღთქმაი მრავალთაი შვიდეულისა ერთსა, და ნახევარსა შორის შვიდეულისასა დააცხროს მსხვერპლის საცავი და მსხვერპლი შესაწირავი, და ფრთესა ზედა დააწესოს უჩინოქმნისაგან და ვიდრე აღსასრულისადმდე და სწრაფისა დააწესოს უჩინოქმნასა ზედა. და განაძლიეროს აღთქმაი მრავალთაი შვიდეულსა ერთსა და კერძოსა შვიდეულისასა აღებულ იქნას მსხვერპლი ჩემი და შესაწირავი და ამათ თანა შორის ტაძრისა საძაგელი მოოხრებისაი იყოს, და ვიდრე დასასრულადმდე ჟამისა დასასრული მოეცეს მოოხრებასა შინა“ (დან. 9,26-27).

ბ) ამავე წინასწარმეტყველთან ვკითხულობთ: „და ნათესავისა მისგან აღდგენ და შეაგინონ სიწმინდე მძლავრებისა, და გარდაადგინონს სამარადისოდ და მისცენ საძაგელი უჩინოქმნილი“ (11,31).

გ) იქვე ნათქვამია: „და უსჯულო იქმნენ უსჯულონი, და ვერ გულისხმა-ყონ ყოველთა უთნოთა, და გონიერთა გულისხმა-ყონ. და ჟამისაგანცა ცვალებისასა მიმდემადისა და მოცემისა საძაგელსა მოოხრებისასა დღენი ათას ორას ოთხმეოცდაათნი“ (ანუ ყოველდღიური მსხვერპლშეწირვის შეწყვეტისა და მოოხრების სისაძაგლის დამკვიდრების შემდეგ 1290 დღე გავაო); „ნეტარ არს მოთმინე და მიწევნილი დღეთა მას ათას სამას ოცდაათთხუთმეტთა“ (დან. 12,11-12).

აქ წმინდა დანიელის მიერ ნაწინასწარმეტყველებ პერპექტივაში ერთდროულად არის გამოხატული სამი მოვლენა, რომელნიც თუმც კი საუკუნეებით არიან დაცილებული ერთმანეთისაგან, მაგრამ ურთიერთშორის ღრმა შინაგანი კავშირი აქვთ. სინამდვილეში პირველი ორი მოვლენა არის მხოლოდ წინასახე უკანასკნელი, მომავალში აღსასრულებელი მოვლენისა, რომელსაც უმეტესწილად განეკუთვნება კიდეც დანიელის ეს წინასწარმეტყველება. განვიხილოთ ეს მოვლენები და ვეცადოთ მათი ახსნა საღმრთო წერილის მიხედვით.

ა) პირველი მოვლენა, ნაწინასწარმეტყველები წმინდა დანიელის მიერ, არის სარწმუნოებრივი დევნილება იუდეველებისა, რომელიც დაიწყო ანტიოქე ეპიფანემ, მეოთხე სირიელმა მეფემ. ეს ანტიოქე თავისი ძმის სელევკიოს მეოთხის შემდეგ გამეფდა სელევკიდების ეპოქის 137-ე წელს, ანუ 176 წელს ქრისტე შობამდე. მის საშინელ მეფობაზე და მის მიერ იუდეველთა უსასტიკეს დევნულობაზე მოთხრობილია მაკაბელთა პირველ ორ წიგნში. ქრისტიანი ღვთისმეტყველებისათვის ანტიოქე ეპიფანე ყველაზე გამოკვეთილი წინასახეა მომავალი ანტიქრისტესი.

დანიელის წინასწარმეტყველება რომ მხოლოდ ანტიოქე ეპიფანეს მეფობას ეხებოდეს, მაშინ უფალი ჩვენი იესო ქრისტე, იმეორებს რა „საგაძელს მოოხრებისას“, ანუ ამ დანიელისეულ სიტყვებს (მათე 24,15-21; ლუკა 21,20-24), არ ილაპარაკებდა მასზე, როგორც მომავალში აღსასრულებელ მოვლენაზე, რადგან მის დროს ანტიოქეს ეპოქა დიდი ხნის გასული იყო.

ბ) მეორე მოვლენაა - იერუსალიმის დაქცევა-მოოხრება და მისი წმინდა ტაძრის შებილწვა რომაული ლაშქრის მიერ 70-ე წელს ქრისტეს შობიდან, იმპერატორ ტიტუსის ზეობის ჟამს.

ეს ფაქტი, რომაელთა მიერ იერუსალიმის მოოხრება იმპერატორ ტიტუსის დროს, აღწერილი აქვს ებრაელ ჟამთააღმწერელს იოსებ ფლავიუსს. მისი გადმოცემით, რომაელთა ლაშქარმა სასტიკად ჩაახშო იუდეველთა აჯანყება, დააქცია იერუსალიმი და იავარჰყო მისი სიწმიდენი; რომაელმა ჯარისკაცებმა ზარზეიმით შეიტანეს თავიანთი მხედრული დროშები იერუსალიმის წმიდა ტაძარში და აღსავლის კარის წინ დაასვენეს; დროშებთან საზეიმო წარმართული მსხვერპლი მიიტანეს შესაწირად და ხმამაღალი შეძახილებით გამოაცხადეს იმპერატორი ტიტუსი თვითმპყრობელად. ასე დამკვიდრდა წმიდა ქალაქში „საძაგელი მოოხრებისაი“, ასე შეიბილწა მისი უდიდესი სიწმიდე - იერუსალიმის ტაძარი - წარმართთა ხელით აქ მსხვერპლი შეიწირა წარმართული ღვთაებებისადმი, ხოლო როგორც დავით მეფე ამბობს, „ყოველნი ღმერთნი წარმართთანი ეშმაკ არიან“ (ფს. 95,5). ამიერიდან წმიდა მსხვერპლის შეწირვა და ლოცვა-ვედრება ჭეშმარიტი ღმერთისადმი საუკუნოდ შეწყდა მასში (ამასთან დაკავშირებით იხ. პროფ. ბელიაევის შრომა „უღმერთობისა და ანტიქრისტესათვის“, ტ.I, გვ.230-246).

გ) მაგრამ წმინდა დანიელის ეს წინასწარმეტყველება საძაგელი მოოხრების შესახებ მხოლოდ ნაწილობრივ შეიძლებოდა შეხებოდა იერუსალიმის დაქცევას და მისი ტაძრის შებილწვა-დანგრევას რომაული ლაშქრის მიერ 70 წელს ქრისტეს აქეთ. უმთავრესად კი მასში სხვა, მომავალი ეპოქაა ნაგულისხმევი, როცა შეიბილწება თითქმის ყველა ტაძარი დედამიწაზე, დევნას დაუწყებენ ქრისტეს რწმენას და, ამასთანავე აღსრულდება მოოხრება და შებილწვა ახალი სიონისა - ქრისტეს ეკლესიისა. ეს უნდა მოხდეს ქრისტეს მეორედ მოსვლის წინ, ქვეყნის დასასრულს, ანტიქრისტეს გამოჩენისა და გაბატონების ჟამს. ნეტარ იერონიმესაც მიაჩნია, რომ დანიელის მთელი ეს წინასწარმეტყველება „საძაგელი მოოხრების“ შესახებ განეკუთვნება ანტიქრისტეს მოქმედებას, და იგი მხოლოდ ნაწილს ამ წინასწარმეტყველებისას უკავშირებს ანტიოქე აპიფანეს საშინელ ეპოქას.

დანიელის ზემოთმოყვანილ წინასწარმეტყველებაში (9,26-27), ჩვენთვის გაუგებარია გამოთქმა - „ფრთესა ზედა დააწესოს უჩინოქმნისაგან“ (ანუ მოოხრებისაგანო); კერძოდ კი ნათელი არ არის, თუ რა არის ეს „ფრთესა ზედა“ - რისი ფრთაა ეს? - ეკლესიისა თუ სხვა რამის? ამ ადგილის გონებამახვილური განმარტება ეკუთვნის ებრაული ენის გრამატიკისა და ებრაულ-გერმანული ლექსიკონის ცნობილ შემდგენელს ჰეზენიოსს, რომელიც მას შემდეგნაირად თარგმნის: „და საძაგლობის ფრთებზე იყოს ამაოხრებელი“, და თარგმანს შემდეგ განმარტებასაც ურთავს: „ეკლესიის მტერი, ანუ ანტიქრისტე აქ წარმოდგენილია საძაგელი კერპის ფრთებზე წამომჯდარი, მსგავსად იმისა, როგორც იეღოვაა წარმოდგენილი ქერუბიმებზე ამხედრებული და მფრენი“.

მართლაც, სავსებით შესაძლებელი და სავარაუდოა, რომ ანტიქრისტე ფრთოსანი კერპით, როგროც ეტლით თუ საყდრით მიმოვიდოდეს ჰაეროვან სივრცეში. მისთვის სპეციალურად აგებული თვითმფრინავიც შეიძლება წარმოვიდგინოთ, რომელსაც საძაგელი ფრთოსანი კერპის სახე ექნება. ამ უკანასკნელი ვარაუდის მსგავსი რამ ჰეზენიოსამდე მრავალი საუკუნით ადრე გამოთქმული აქვს (თუმცა დანიელის ამ წინასწარმეტყველებასთან დაკავშირებით არა) ეკლესიის დიდ მამას ეფრემ ასურს (იხ. მისი 39-ე სიტყვა - „უფლის მეორედ მოსვლისათვის“, ნაწ.III, გვ.25).

როცა მსოფლიო ბატონობას შეუდგება, ანტიქრისტე იმავე სახით დაიწყებს კაცობრიობის მოქცევას თავის სატანურ სიცრუეზე, რა სახითაც ეშმაკმა სცადა უფლის შეცდენა იორდანის უდაბნოში, როცა გამოსცდიდა მას. როგორც ვიცით, უფალი სამგვარად გამოიცადა ეშმაკისაგან, ვნახოთ რა ვითარებაშია ეს გამოცდანი ანტიქრისტესთან:

1) ეშმაკის პირველი გამოცდა იმაში გამოიხატა, რომ მან იესო ქრისტეს, 40 დღის ნამარხულევს უდაბნოში, შესთავაზა - ეს ქვები პურად აქციეო (მათე 4,3). ერთი შეხედვით, შეიძლება მოგვეჩვენოს, რომ ასეთი მოქმედება სავსებით შეესატყვისება  ღმერთის ძის მსახურების საბოლოო მიზანს: თითქოს რა შეიძლება გვქონდეს იმის საწინააღმდეგო, რომ უდაბნოში ბაღნარი ჰყვაოდეს და შიმშილი, სიღატაკე და გაჭირვება არ სტანჯავდეს ადამიანს, ხოლო ეს მძიმე შრომა და ოფლის ღვრა არსობის პურის მოსაპოვებლად, რაც პირველმა ადამიანმა შეცოდებით დააწია თავის მოდგმას როგორც ღვთის წყევლა, ერთხელ და სამუდამოდ დასრულდეს?! მაგრამ მთელი მზაკვარება და ცოდვიანობა ეშმაკის ამ წინადადებისა უფლის მიმართ იმაში მდგომარეობს, რომ უფალს შესთავაზეს ამით დაეწყო თავისი მხსნელი მსახურება, და არა დაესრულებინა! უფალს შესთავაზეს სრული უხვება და კეთილდღეობა დაემყარებინა ამ ხილულ, მატერიალურ სამყაროში, რაც, რა თქმა უნდა, ჭეშმარიტ ბედნიერებას ვერ მოუტანდა ხრწნადი და მოკვდავი სხეულით შემოსილ ადამიანს, ანუ ვერ დაუბრუნებდა მას თავდაპირველ ბედნიერ ცხოვრებას, რომელსაც საუკუნოდ შეიფერებდა. მხოლოდ გარეგანი გაუმჯობესება ცხოვრების ნივთიერი პირობებისა თვით ადამიანთა ზნეობრივი გაუმჯობესების გარეშე იქნებოდა ბოროტების სრული ზეიმი, რადგან ასეთი მაძღარი კეთილდღეობა განამტკიცებდა მასში ჩაფლულ ადამიანთა უიმედო ხორციელ მდგომარეობას და მიუღწევლადა შექმნიდა მათს ზნეობრივ გამოსწორებასა და სრულყოფას. ამიტომაც იყო, რომ უფალმა იესო ქრისტემ მტკიცედ უპასუხა მზაკვარ გამომცდელს: „...არა პურითა ხოლო ცხოვნდების კაცი, არამედ ყოვლითა სიტყვითა, რომელი გამოვალს პირისაგან ღმრთისა“ (მათე 4,4).

უფლის ამ პასუხით სულაც არ არის უგულებელყოფილი ადამიანთა ხორციელი მოთხოვნილება, მაგრამ მას მეორეხარისხოვანი ადგილი აქვს მიჩენილი სულიერი მოთხოვნილების შემდგომ. წმიდა სახარება ჰკიცხავს მხოლოდ ისეთს მცდელობას სხეულის თნება-ამებისა, როცა ამის მიზეზით სრულიად ივიწყებენ შემოქმედ ღმერთს; სახარება გმობს ადამიანთა ისეთ მისწრაფებას მატერიალური ბედნიერების მოსაპოვებლად, რომელიც, ამასთანავე, არ გულისხმობს სულიერ სრულყოფასაც. აკი თვით უფალი გვაფრთხილებს: „ეკრძალენით თავთა თქუენთა, ნუუკუე დამძიმდენ გულნი თქუენნი შვებითა და მთვრალობითა!“ (ლუკა 21,34) - ასე გვაფრთხილებს იგი, რადგან თუკი ხორციელება გვძლევს და გული დაგვიმძიმდება, მაშინ ჩვენ დავკარგავთ ზნეობრივ თავისუფლებას, ჩვენი მდაბალი მოთხოვნილებების მონების გავხდებით და ამით საუკუნო სატანჯველთ ვსწევთ ჩვენს უკვდავ სულებს.

სწორედ ასეთი გულდამძიმებისკენ - სულიერი მონობისა და გაღატაკებისაკენ მიჰყავთ ადამიანები თანადროული მსოფლიო რევოლუციის ეგრეთ წოდებულ ბელადებს. მათი სწავლება და მოწოდებანი შემოსილია გარეგნულად ამაღლებული სიტყვებით საყოველთაო თანასწორობასა და ძმობაზე, სინამდვილეში კი მათი მიზანია მხოლოდ მატერიალურ კეთილდღეობაზე ოცნებით გაიტაცონ ადამიანები და ამით უმთავრეს მიზანს ამქვეყნიური ცხოვრებისა მოაშორონ, ანუ სულიერ მისწრაფებას, სარწმუნოებრივ ცხოვრებას სულის ხსნისათვის მოაკლონ. ხოლო როცა ადამიანისათვის ერთადერთ ღირებულებად მატერიალური კეთილდღეობა იქცევა, მაშინ იგი მონა შეიქმნება იმისა, ვინც აღუთქვამს რომ მისცემს მას ამ კეთილდღეობას. ადამიანთა ამგვარი მატერიალურ-ხორციელი აღზრდა ანტიქრისტეს განუსაზღვრელი ძალაუფლების მოპოვების საშუალებას მისცემს, რადგან ფიზიკური არსებობის ყველა წყარო მის სრულ განკარგულებაში აღმოჩნდება. ამ წყაროსაგან იგი უხვად მისცემს ყველა სიკეთეს ნივთიერი ყოფისა იმათ, ვინც თაყვანს სცემს მას, მისი მიმდევარი თუ დამქაში იქნება. და ის ადამიანი, ვისაც არ მიუჩნევია თავი მარხვა-კრძალულებისათვის და არა აქვს შეძენილი სულიერი სიმტკიცე, იგი იძულებული გახდება დაჰყვეს ანტიქრისტეს ნებას და მისი სრული მონამორჩილი შეიქმნეს. როგორც გამოცხადების წმიდა ავტორი გვიწინასწარმეტყველებს. „...ყოველნი, რომელთა არა თაყუანის-სცენ ხატსა მხეცისასა, მოიკლნენ. და ყვნეს ყოველნივე - მცირენი და დიდნი და მდიდარნი და მონანი, რაითა მიიღონ ბეჭედი ხელსა მათსა მარჯვენასა ზედა, ანუ შუბლსა ზედა მათსა“ (გამოცხ. 13, 15-17). და როგორც ეფრემ ასური და ეკლესიის სხვა მამები გვასწავლიან, მხოლოდ ასეთი ბეჭდის მქონეთ შეეძლებათ ივაჭრონ, ყოველდღიური ლუკმა მოიპოვონ და სიცოცხლე შეინარჩუნონ, მაგრამ ამით თავს სამუდამოდ დაიღუპავენ.

2. ეშმაკის მეორე გამოცდა იმაში მდგომარეობდა, რომ უფალი წმინდა ქალაქ იერუსალიმში წაიყვანა, ტაძრის გუმბათზე დააყენა და უთხრა: „უკუეთუ ძე ხარ ღმრთისაი, გარდაიგდე თავი შენი ამიერ ქვეყნად, რამეთუ წერილ არს, ვითარმედ ანგელოსთა მისთადა უბრძანებიეს შენთვის, და ხელთა მათთა ზედა აღგიპყრან შენ, ნუსადა წარსცე ქვასა ფერხი შენი“ (მათე 4,6). მზაკვარი სულის ეს წინადადება შემდეგს ნიშნავდა: იგი ამით თითქოს ეუბნებოდა უფალს, - გადავარდი ქვევით ამ სიმაღლიდან და გაოცებულ ხალხს ეჩვენე ანგელოზთაგან აპყრობილი და გარშემორტყმული, რათა მათ, ამ სასწაულის ხილვაზე, ღმერთის ძედ შეგიცნონ და გაღიარონო. და ეს გამოცდა ეშმაკისა, რომელსაც თითქოსდა, სურდა ადამიანებში მაცხოვრის ღვთაებრივი ძალის რწმენა გაეღვიძებინა, სინამდვილეში სხვა არაფერი იყო, თუ არა უარყოფა ქრისტეს ჯვარისა, მის მიერ აღსრულებული გამოსყიდვისა ცოდვათაგან, რადგან ასეთი წინადადებით ქრისტეს სთავაზობდნენ ისეთი წინამძღვარი გამხდარიყო, რომელიც ბრბოს მხოლოდ გარეგნული სახილველით, ეფექტური ზემოქმედებით გაიყოლიებდა, და არ მოითხოვდა თავისი მიმდევრებისაგან არავითარ ზნეობრივ ღვაწლსა და თავდადებას. ასეთი წინამძღვარი კი სწორედ ანტიქრისტე გახდება, რომელიც ცრუ-სასწაულებითა და საკვირველი სანახაობებით დაიმორჩილებს სულიერი გულისხმას მოკლებულ ადამიანებს.

სასწაულთმოქმედების ასეთი მოთხოვნა უფლისაგან არაერთგზის გამოსულა ფარისეველთაგანაც (მაგალითად, იხ. მარკ. 8,12), ზოგჯერ კი მისდა შედგომილი ხალხიც მოითხოვდა მაცხოვრისაგან ზეციური სასწაულის ჩვენებას. ასე იყო უდაბნოში ხუთი პურისა და ორი თევზის სასწაულებრივი გამრავლების შემდგომაც, როცა იესო ქრისტემ მრავალრიცხოვანი ერი დააპურა, რომელთა შორის, მხოლოდ მამაკაცნი, ქალთა და ყრმათა ჩაუთვლელად 5000 იყვნენ. და სწორედ ამ დიდი სასწაულის თვითმხილველნი, ანუ ამ საკვირველი ტრაპეზის მონაწილენიც კი ასე ეუბნებოდნენ უფალს: „რა სასწაულსა იქმ, რაითა ვიხილოთ და გვრწმენეს შენი? რასა იქმ? მამანი ჩვენნი ჭამდეს მანანასა უდაბნოსა ზედა, ვითარცა წერილ არს: „პური ზეცით მოსცა მათ (ღმერთმა) ჭამად“ (იოანე 6,30-31). მაშასადამე მათთვის არასაკმარისი აღმოჩნდა მაცხოვრის ხელში პურისა და თევზის საკვირველი გამრავლების სასწაული, რადგან ეს ღვთაებრივი საქმე უდიდესი სიმდაბლით აღასრულა უფალმა, წმინდა სიმშვიდით და გარეგნული ეფექტის გარეშე, ანუ იმგვარი სულისკვეთებითვე, როგორითაც გამსჭვალული იყო ყოველი საქმე ღმერთკაცისა, მის მიერ ამქვეყნად ყოფნის ჟამს აღსრულებული; ამ ადამიანებს კი სანახაობა სწყუროდათ, აი, ისეთი, როცა მაღლა ცა სქელი ღრუბლებით დაიფარება, საშინელი ქუხილი დაიგრგვინებს, ელვაც თვალისდამაბრმავებლად გაიბრწყინებს და ნამდვილი პურები ზეციდან ჩამოცვივდება.

ასეთი სასწაულის მოთხოვნა ღმერთკაცისაგან უმძიმესი ცოდვა იყო, რადგან ხორციელი გონებისაგან და ურწმუნოებისაგან გამომდინარეობდა, რომელიც გარეგნული სახილველისა და ეფექტის გულისთვის ყოველთვის უარყოფს მაღალ სულიერ მიზანს. როცა ასეთი კადნიერი მოთხოვნა მოისმინა, უფალმა „სულთ-ითქუნა სულითა თვისითა და თქვა: რაი არს ნათესავი ესე, რამეთუ ეძიებს სასწაულსა? ამინ გეტყვი თქუენ: არა ეცეს ნათესავსა ამას სასწაული. და დაუტევნა იგინი“ (მარკოზი 8,12-13).

ზეციური სასწაულის მოთხოვნა ამ ხალხის მიერ იმავე ხასიათისა იყო, რაც ეშმაკის მოთხოვნა, როცა იგი იორდანეს უდაბნოში უფალს გამოსცდიდა. არავითარი განსაკუთრებული უტყუარობა ამ ხალხის თვალში ზეცით სასწაულს არ შეიძლებოდა ჰქონოდა, რადგან ისინი სულიერი დაბრმავებულები იყვნენ. რატომ მაინცდამაინც ზეციურ სასწაულს შეეძლო დაედასტურებინა, რომ ის (ან